زبان‌های یهودی-ایرانی
| یهودی-ایرانی | |
|---|---|
| زبان بومی در | ایران، ازبکستان، جمهوری آذربایجان، روسیه (داغستان)، تاجیکستان، افغانستان، عراق، اسرائیل |
| قومیت | یهودیان ایران |
شمار گویشوران | ۶۰٬۰۰۰[۱] |
| عبری، لاتین، فارسی و سیریلیک | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | jpr |
| گلاتولوگ | jude1257[۲] |
 شهرهای ایرانی دارای گویش محلی یهودی[۳] | |
زبان‌های یهودی-ایرانی شماری از گونه‌های ایرانی یهودیان هستند که در سراسر قلمرو گسترده امپراتوری ایران گویش می‌شوند. گویش‌های یهودی-ایرانی در مقایسه با همسایگان مسلمان خود معمولاً محافظه‌کارانه هستند. برای نمونه گویش یهودی-شیرازی به زبان حافظ نزدیک‌تر است تا لهجه فارسی شیرازی.
زبان‌های یهودی-ایرانی همانند سایر زبان‌های یهودی دارای مقدار زیادی وام‌واژه از عبری هستند و به گونه‌ای از الفبای عبری نوشته می‌شوند. برخی از گویش‌های این گروه به صورت محاوره‌ای به نام لوترایی خوانده می‌شوند که به معنی «زبان تورات نیست/غیرتوراتی» است. این اشاره به شکلی دیگر از زبان دارد در آن تعداد وام‌واژگان عبری و آرامی عمداً به حداکثر می‌رسد تا بتواند به عنوان یک زبان رمزی عمل کند. در کل شمار این وام‌واژه‌ها نسبت به ییدیش یا لادینو بسیار کم است.[۴]
گونه‌ها
[ویرایش]- گویش‌های ایرانی جنوب‌غربی
- فارسیهود (یا یهودی-فارسی، بیشتر رایج در تهران و مشهد)
- بخاری (یا یهودی-تاجیکی، گویش یهودیان بخارا و مناطق اطراف در ازبکستان و تاجیکستان)
- یهودی-شیرازی (رایج در شیراز و سایر بخش‌های استان فارس)
- یهودی-تاتی (یا جهوری، رایج در جمهوری آذربایجان و داغستان (قفقاز شمالی))
- گویش‌های ایرانی شمال‌غربی
- یهودی-اصفهانی (رایج در اصفهان و سایر بخش‌های مرکزی و جنوبی استان اصفهان)
- یهودی-کاشانی (رایج در کاشان،[۵][۶][۷] ابیانه،[۷] و سایر بخش‌های شمالی استان اصفهان)
- یهودی-همدانی (رایج در همدان و سایر بخش‌های جنوبی استان همدان)
- یهودی-یزدی (رایج در یزد و سایر بخش‌های استان یزد)
- یهودی-کرمانی (رایج در کرمان و سایر بخش‌های استان کرمان)
- یهودی-گلپایگانی (رایج در گلپایگان و غرب استان اصفهان، ایران)
- یهودی-بروجردی (رایج در بروجرد و سایر بخش‌های استان لرستان)
- یهودی-نهاوندی (رایج در نهاوند و سایر بخش‌های شمالی استان همدان)
- یهودی-خوانساری (رایج در خوانسار و سایر بخش‌های غربی استان اصفهان)
- یهودی-خمینی (رایج در خمین و سایر بخش‌های استان مرکزی)
- لوترایی (یک زبان مخفی متشکل از واژگان آرامی و عبری با حروف ربط و دستورهای فارسی)[۸][۹][۱۰]
- یهودی-کردی (یا یهودی-آرامی، رایج در مناطق کردنشین ایران و عراق)
مقایسه واژگان
[ویرایش]در جدول زیر واژگانی از گونه‌های مختلف یهودی-ایرانی ارائه شده‌است.[۳]
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- ↑ Judeo-Persian (Dzhidi)
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "یهودی-ایرانی". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{{cite book}}: Invalid|display-editors=4(help) - ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Borjian, Habib (2014). "What is Judeo-Median and how does it differ from Judeo-Persian?". The Journal of Jewish Languages.
- ↑ Habib Borjian, “Judeo-Iranian Languages,” in Lily Kahn and Aaron D. Rubin, eds. , A Handbook of Jewish Languages, Leiden and Boston: Brill, 2015, pp. 234-295. [۱].
- ↑ "I Think, Therefore I Am - Original Farsi" (PDF). Archived from the original on 2016-07-25.
{{cite web}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link) - ↑ "I Think Therefore I am" (PDF). Archived from the original on 2016-03-03.
{{cite web}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link) - ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ http://www.babanouri.com/En/I-Think-Therefore-I-Am.pdf
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ "Judeo-Iranian". Archived from the original on 2016-07-29.
{{cite web}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link) - ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ "Encyclopædia Iranica: Loterāʾi". Archived from the original on 2016-07-29.
{{cite web}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link) - ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ "Encyclopædia Iranica: Judeo-Persian Communities of Iran x. Judeo-Persian Jargon (Loterāʾi)". Archived from the original on 2016-07-29.
{{cite web}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link) - ↑ «لتِرایی: گویش یهودیان اصفهان». ایران‌نامگ.
- Schmidt, Rüdiger (ed.) (1989). Compendium Linguarum Iranicarum. Wiesbaden: Reichert. ISBN 3-88226-413-6.
{{cite book}}:|first=has generic name (help)